İsrail’in halkına yönelik yıllardır süren zulmü son devirde yine önemli boyutlara ulaştı.

7 ekimde başlayan taarruzlar nedeniyle Gazze’de sivil can kaybı 40 bine dayandı.

Bü süreçte tüm reaksiyonlara karşın soykırım boyutlarına ulaşan taarruzlar devam ederken bir yandan da milletlerarası kamuoyunda Filistin’in meşruiyeti ve tanınması konusunda da kıymetli adımlar atılıyor.

Filistin’in (BM) üyelik süreci de bunlardan biri…

İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Muhammed Demirel, Filistin’in Birleşmiş Milletler (BM) üyelik sürecinin neden değerli olduğunu ve dün BM Genel Kurulu’nda yapılan oylamanın ne manaya geldiğini kıymetlendirdi.

İşte bahis hakkındaki sorular ve uzman görüşleri:

BM Genel Şurası’nda 10 Mayıs’ta, 143 evet, 25 çekimser ve 9 hayır oyu (aralarında ABD de bulunuyor) ile kabul edilen ve Filistin devletine tam üyelik hakkı tanınması ve mevcut gözlemci statüsüne ek olarak bir dizi yeni hak ve ayrıcalıklarla mevcut misyonunun güçlendirilmesi davetinde bulunulan karar tasarısı ne manaya geliyor?

“Esasen bu kararın, Filistin’e BM’ye tam üyelik hakkı vermediğini, sadece Filistin idaresine birtakım hak ve ayrıcalıklar verdiğini bilhassa vurgulamak gerekir.

Nitekim Genel Kurul’da alınan bu karara nazaran Filistin 2012 yılından bu yana tıpkı Vatikan üzere üye olmayan gözlemci devlet statüsünde olmasına karşın Filistin misyonu, Genel Kurul’da “gözlemci koltuğu”nda değil, alfabetik sıraya nazaran “diğer devletlerin ortasında oturma hakkı”na sahip olacaktır.

Filistin temsilcileri her ne kadar Genel Kurul’da oy kullanma hakkına sahip olmasalar da teklif ve değişiklik önergeleri sunma hakkına sahip olacaklar. Genel Kurul’da ve komitelerde resmi misyonlara seçilebilecekler, Orta Doğu ile ilgili bahislerde konuşma ve mecliste kümeleri ismine açıklama yapma hakkına sahip olacaklar ve BM Genel Heyeti’nin süreksiz gündemine hususlar konulmasını isteyebilecekler.”

Kararda, “Filistin devletinin gözlemci devlet sıfatıyla Genel Kurul’da oy kullanma yahut BM organlarına adaylık koyma hakkı bulunmadığı” hususu bilhassa vurgulandı.

Bu noktada kararın, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) finansmanının veto edilmemesi gayesi göz önünde bulundurularak hazırlandığına dikkati çekiliyor. Münasebetiyle bu karar tasarısının, ABD’nin yansısını çekmemek ve ama Filistin’in yaşadığı mağduriyetin bir nebze olsun giderilmesine yönelik olarak hazırlandığı tabir edilebilir.

Ayrıca bu kararın, İsrail’in milletlerarası alanda giderek yalnızlaştığı istikametinde yorumlanması da pekala mümkündür. Hakikaten bu karar üzerine İsrail, ABD’ye yönelik olarak BM’ye ayrılan fonun kesilmesi davetinde bulundu ve bir küme Cumhuriyetçi senatör de bu tarafta bir yasa tasarısı sunacaklarını açıkladı.

Elbette Genel Kurul’da kabul edilen bu karar, BM Güvenlik Kurulu’na (BMGK) gelecek, burada ABD’nin bu türlü bir talebi Güvenlik Kurulu’nda veto edebileceği konusunda ihtarda bulunduğu da söz edilmelidir.

Ülkeler için BM üyeliği neden kıymetli ve üye olma süreci nasıl ilerler?

Bir devletin BM’de bir bahiste oy kullanabilmesinin ve BM’nin çeşitli organlarında daha faal bir rol alma imkanının tek yolu, BM’ye üye olmasıdır. Çünkü BM, Antlaşma’ya nazaran tüm üye devletlerin hükümran eşitliği unsuru üzerine kurulmuştur (Madde 2). Bu çerçevede bir devletin BM’ye üye olması, milletlerarası manada öteki devletler nazarında egemenliğinin kabulü manasına gelir.

BM Antlaşması’nın getirdiği yükümlülükleri kabul eden ve bunları yerine getirme konusunda yetenekli ve istekli olduklarına BM tarafından hükmedilen tüm öbür barışsever devletler BM’ye üye olabilirler (Madde 4/1). Bu şartlara uyan her devletin BM üyeliğine kabul, Güvenlik Kurulu’nun tavsiyesi üzerine Genel Şura kararı ile olur (Madde 4/2).

Bu çerçevede BMGK’ya bağlı bir komite, başvuruyu kıymetlendirerek Filistin’in BM üyeliği için gerekli koşulları karşılayıp karşılamadığını inceler ve bunun sonucunda müracaat ertelenebilir ya da Güvenlik Kurulu’nda resmi bir oylamaya sunulabilir.

Güvenlik Konseyi’nde onay için en az 9 lehe oy ve Güvenlik Konseyi’nin daimi 5 üyesi olan ABD, Rusya, Çin, Fransa ya da İngiltere’nin reddetmemesi gerekir. (Madde 27). BMGK üyelik başvurusunu onaylarsa, müracaat onay için BM Genel Konseyi’ne getirilir. Bu sefer üyelik müracaatının Genel Konsey tarafından onaylanması için üçte iki çoğunluk gerekir. Bir ülke BM’ye lakin Güvenlik Kurulu ve Genel Kurul’un onayı ile katılabilir (Madde 18).

Filistin’in BM’ye üyelik süreci nasıl ilerledi?

Filistin, birinci sefer 2011 yılında BM’ye tam üyelik için kampanya başlattı ama bu teşebbüsünde başarılı olamadı. Bununla birlikte Filistin, BM’ye üye devlet olabilmeyi başaramamış olsa da bu tarihten sonra 2 kıymetli kazanım elde etti. Birincisi, 31 Ekim 2021 tarihinde BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından Filistin üye olarak kabul edildi.

Hatta bu karara reaksiyon gösteren ABD ve İsrail, kuruma sağladıkları fonları askıya alma ve hatta 2018 yılında UNESCO’dan büsbütün ayrılma kararı aldı. Bu reaksiyon, devlet niteliğini kazanamamış ülkeler lakin “ortak üyelik” denilen özel bir statüde UNESCO’nun çalışmalarına iştirak edebilirken Filistin’in bu kuraldan muaf tutulmasından kaynaklandı. O denli ki ortak üye statüsündeki devletlerin prensip olarak oy kullanma hakkı bulunmuyor.

Ayrıca UNESCO’ya üye olabilmek için kural olarak daha evvelden BM üyesi olmak gerekiyor. Hasebiyle Filistin’in, esasen BM’ye üye olmadan adeta üye olmuş üzere UNESCO’ya üye olması, Filistin’in BM üyesi devlet olabilme çabasında hem hukuksal hem siyasi hem de ruhsal açıdan kıymetli tesirleri de beraberinde getirdi. İkinci değerli kazanım ise Filistin’in 2012 yılında tam üyeliğe kıyasla kimi haklar sağlayan “üye olmayan gözlemci devlet” statüsüne sahip olmasıdır.

Filistin’in BM üyesi olması memleketler arası hukuk açısından Filistin’e ne sağlayacak?

Yıllar sonra Filistin, tekrar BM’ye üye devlet olmak için başvurmuş olsa da Nisan 2024’te BM Güvenlik Konseyi’nde ABD’nin veto etmesi nedeniyle bu karar BM Genel Kurulu’nun önüne getirilemedi. Bu noktada Filistin’in BM üyesi olması, başta BM Genel Kurulu’nda oy kullanmak ve Güvenlik Kurulu’na aday gösterilmek üzere BM organlarında vazife almak üzere birçok hakkı beraberinde getirebilecek, milletlerarası kontratlara taraf olabilecek, bu çerçevede başta İsrail olmak üzere öteki devletlere karşı hak talebinde bulunabilecektir.

Dolayısıyla BM üyeliği, Filistin’in devlet olarak tanınmasının ötesinde milletlerarası hukuk için de net bir formda hak ve sorumluluklarının tanınması ve bu hakları konusundaki savlarını memleketler arası platformda lisana getirmesi açısından epey kıymetlidir. Şu halde BM üyesi devlet olmanın en değerli sonuçlarından biri de İsrail’in işlediği soykırım cürmünü Memleketler arası Adalet Divanına (UAD) direkt Filistin’in kendisinin götürebilmesi imkanını elde etmesi olacaktır.

Bu durumda Filistin devlet olarak işgal altındaki toprakları, duvar inşası ile Gazze’nin abluka altına alınması üzere bahisleri UAD’ye götürme yetkisine sahip olur. Böylece Filistin, Gazze’deki tüm cürüm kanıtlarını şahsen kendisi Divan’a sunabilir, duruşmada beyanda bulunabilir, dilekçe verebilir, mağduriyetini şahsen kendisi ortaya koyabilir ve bu noktada diğer bir devletin müracaatına muhtaçlık duymaz. Bu bağlamda, Filistin’in BM üyesi olması, milletlerarası hukukta devlet sorumluluğu teorileri çerçevesinde kendi türel konumunu güçlendirebilir.

Tüm bunların yanında genel olarak Arapların, özel olarak da Filistin idaresinin BM’deki üyelik oylamasına bir hak arayışı olarak baktıkları belirtilmelidir. Filistin’in BM üyesi olmasının, İsrail ile müzakerelerde Filistin’in milletlerarası pozisyonunu güçlendireceği ve birebir vakitte milletlerarası topluluk içindeki işbirliklerine ve mutabakatlara erişimini artıracağı konusunda hiç kuşku yoktur.

Zira Filistin devleti kurulursa müzakereler, görüşmeler, İsrail ile bir kurum ya da idare ortasında değil, iki devlet ortasında gerçekleşecektir. Bu durumun değeri, İsrail’in müzakere ettiği Filistin idaresinin ardındaki pek çok hareketi terör örgütü olmakla suçladığı hususu dikkate alındığında çok daha uygun bir biçimde anlaşılacaktır.

Haber Kaynağı: Anadolu Ajansı (AA)