Halil Paşa’nın, İngiliz birliklerini 29 Nisan 1916’da teslim almasının akabinde, “Tarih bu olayı yazmak için söz bulmakta müşkülata uğrayacaktır. İşte sebatının İngiliz inadını kırdığı birinci zaferi Çanakkale’de, ikinci zaferi burada görüyoruz.” kelamlarıyla duyurduğu Kut’ül Amare Zaferi’nin 108. yıl dönümü kutlanıyor.

Birinci Dünya Savaşı’nın en büyük zaferi

Irak Cephesi’nde 29 Nisan 1916’da Türk ordusunun kesin zaferiyle sonuçlanan Kut’ül Amare Savaşı, Birinci Dünya Savaşı’nın temel muharebelerinden biri olarak kabul ediliyor. Tümgeneral Charles Vere Ferrers Townshend komutasındaki İngiliz birliklerinin teslim alınmasıyla kazanılan bu zafer, Çanakkale’nin akabinde Birinci Dünya Savaşı’nın “en büyük zaferi’ olma niteliği taşıyor.

Genelkurmay Başkanlığı’nın arşivinde bulunan Kut’ül Amare Savaşı’na ait askeri evrak, kroki ve kumandanların yazışmaları, 13 bin 300 kişilik İngiliz ordusunun teslim alınışıyla elde edilen zafere dair pek çok detaya ışık tutuyor.

Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Dairesi Başkanlığı bilgilerinden derlenen bilgiye nazaran, İngiliz tarihçi James Morris’in, “Britanya askeri tarihinin en aşağılık teslimi” diye tanımladığı Kut’ül Amare Savaşı, Irak’ın doğu kesitinde Dicle Irmağı kıyısındaki Kut kenti yakınlarında konuşlanmış İngiliz ve müttefiklerinin kuşatılmasıyla başladı ve kasabanın Osmanlı ordusu tarafından ele geçirilip, İngiliz birliklerinin tamamının esir alınmasıyla tamamlandı.

Tümgeneral Townshend komutasındaki İngiliz 6. Tümeni, Bağdat’a ilerlerken 22-23 Kasım 1915’te Selman-ı Pak Muharebesi’ni kaybedip geri çekildi ve 3 Aralık’ta Kut kasabasına sığındı. 6. Ordu’nun komutanlığına atanan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa’nın buyruğuyla Irak ve Havalisi Kumandanı Albay Sakallı Nurettin Paşa’nın birlikleri, 27 Aralık’ta Kut’u kuşattı.

İngilizler, Kut’u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki Tigris Kolordusu ile atağa geçti, lakin 6 Ocak’ta Pir Saad Muharebesi’nde 4 bin askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede Türk ordusuna “geri çekilme” buyruğunu veren 9. Kolordu Kumandanı Miralay Nurettin Paşa ise misyonundan alındı, yerine Halil Paşa getirildi.

İngiliz ordusu, 13 Ocak 1916’da Vadi Muharebesi’nde bin 600, 21 Ocak 1916’da Hannah Muharebesi’nde 2 bin 700 asker kaybıyla geri püskürtüldü. Mart başında tekrar taarruza geçen İngilizler, 8 Mart 1916’da Sabis mevkiinde Albay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu’ya atak etti, lakin 3 bin 500 asker kaybederek geri çekildi.

Bu mağlubiyetten ötürü General Aylmer azledildi. 19 Nisan 1916’da Bağdat’taki karargahında tifüsten ölen Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa’nın yerine 6. Ordu komutanlığına atanan Halil Paşa, 29 Nisan’da General Charles Townshend komutasındaki İngiliz ordularını teslim aldı.

İngilizler para teklifinde bulundu

Askeri evraklara nazaran; Halil Paşa, Osmanlı Genelkurmayına bir telgraf göndererek, siperlerin önünde görüştüğü İngiliz kumandan Townshend’in “1 milyon İngiliz lirası karşılığında, 13 bin 300 şahıstan oluşan ordusuyla Hindistan’a gitmesine müsaade verilmesini” teklif ettiğini bildirip, devletin bu bahisteki buyruğunu sordu.

Osmanlı Genelkurmayından Halil Paşa’ya gelen karşılıkta, “Siyaseten İngilizlerin güzeline gidecek işler yapma mecburiyetinde olmadığımız üzere, paraya da muhtaçlığımız yoktur. Orduyu kamilen teslim etmek üzere yalnız Tümgeneral Townshend’e şahsen müsaade edilebilir. Bundan öteki hiçbir kural kabul olunamaz.” tabirlerine yer verildi.

Osmanlı Genelkurmayından gönderilen diğer bir yazıda da “Tümgeneral Townshend’in, ordusuyla teslim olup harp boyunca Türk ordusuna hiçbir hasmane harekette bulunmayacağına kelam verirse serbestçe istediği yere gidebileceği.” belirtildi.

Bu buyruk, Halil Paşa tarafından Tümgeneral Townshend’e bildirildi. Townshend, bunun üzerine Halil Paşa’ya gönderdiği telgrafta, “Yalnız bir şey isteyeceğim, o da kentin tesliminden sonra yaverim ve 3 buyruk erimle İstanbul’a naklimi Enver Paşa hazretlerinden istemenizdir. Müsaade edildiği takdirde ziyadesiyle minnettar olacağım.” dedi.

“Askerlerimi size teslime hazırım”

Tümgeneral Charles Vere Ferrers Townshend, kuşatma sürerken Halil Paşa’ya gönderdiği mektupta, ordusunu teslime hazır olduğunu belirterek, şu sözleri kullandı:

Efendim Hazretleri, açlık bizi silah bırakmaya zorluyor. Zatıalilerinin, ‘Sizin yürekli askerleriniz bizim samimi ve kıymettar konuklarımız olacaktır.’ sözlerinize istinaden kahraman askerlerimi size teslime hazırım. Askerlerim verilen vazifesi yaptıkları için onlara uygun davranınız. Siz, askerlerimi Selman-ı Pak Muharebesi’nde, ricat vakitlerinde ve beş ay devam eden Kut’ül Amare Kuşatması’nda görmüşsünüzdür. Askerlerimin görevini nasıl ifa ettiğini takdir etmişsinizdir.

Askeri harp tarihi, özel olarak bu sıkıntıyı teyit edecektir. İcab eden kaideler yerine getirildikten sonra sizin karargahınıza gelip, Kut’ül Amare’yi teslim etmeye hazırım. Lakin erzakın sevkini hızlandırmanızı rica ve temenni eylerim. Size hastanemi ziyaret etmenizi ve orada bulunan askerlerimden kimilerinin kolsuz ve ayaksız, kimilerinin da hasta ve zayıf olduğunu görmenizi teklif ediyorum. Bunları harp esiri olarak almaya istekli olduğunuzu farz etmem. Bunlar için en düzgün yolun yaralıların Hindistan’a sevki olacağı kanaatindeyim.

Tümgeneral Townshend, mektubunda, teslim olduktan sonra İstanbul’a, oradan da Londra’ya geçeceğini söz etti ve zaferinden ötürü Halil Paşa’yı kutladı.

Bu ortada, İngiliz Avrupa Kuvvetleri Karargahına gönderdiği iletide, Kut’taki muhafızları almak üzere bir Türk alayının kasabaya yaklaştığını, hem kale hem de kentin üzerine beyaz bayrak çektiğini, kimi evraklarla telsizi imha edeceklerini bildiren Townshend, bildirisinin sonuna, “Kut’tan bütün gemilere ve istasyonlara elveda ve hepinize yeterli bahtlar.” notunu ekledi.

İngiliz ordusu teslim oldu

6. Ordu Kumandan Vekili Halil Paşa, 16 Nisan’da Enver Paşa’ya geçtiği bildiride, “Mahsur Tümgeneral Townshend, ordusunu harp esiri olarak bu sabah teslim almaya başladığımızı arz eyler ve ulu muvaffakiyetini tebrik ederim.” tabirine yere verdi.

Halil Paşa, daha sonra Başkomutanlık Vekaleti’ne gönderdiği bir öbür iletide, silahlarını gece tahrip ederek teslim olan İngiliz askerlerinin sabahtan itibaren harp esiri olarak teslim alınmaya başlandığını bildirerek, şunları kaydetti:

“Tümgeneral Townshend’in kılıcını almadım ve kendisiyle yaverinin ve 3 hizmetçisinin harp esiri olarak Dersaadet’e sevk edileceğini vadettim. Esirlerin 5 general, 277 İngiliz zabiti, 274 Hint neferi ve 3 bin 400 gayri muharip ki toplamı 13 bin 300 kusürdür. Daha sonra dahile sevk olunmak üzere zabıtan Bağdat’a, efrad Samarra’ya sevk olunacaktır.”

Kesin Türk zaferiyle biten kuşatmanın akabinde 3. Alay Kumandanı Binbaşı Nazmi, Kut’taki hükümet konağına Osmanlı bayrağı, Tümgeneral Townshend’in karargahına da alayın sancağını dikti.

“Çanakkale’deki dersi bir kez daha aldılar”

Savaşın gidişatına ait Osmanlı Genelkurmayına iletilen bir iletide, “Takriben beş aydan beri kahraman askerlerimizin kuşatması altındaki Kut’ül Amare’de mahsur kalan İngiliz ordusunun nihayet orduyu Hümayuna teslime mecbur olduğu” belirtilerek, şu bilgiler verildi:

Nihayet İngilizler, Çanakkale’de aldıkları ders ve tecrübeyi bir kez daha aldılar. Osmanlı direncini kıramayacaklarını, Osmanlıların elinden ganimetleri alamayacaklarını anladılar. Hamleleri kesildi. İngilizler bu sefer kuşatma altındaki kaleye erzak sokmaya teşebbüs ettiler. Evvel uçaklar ile un çuvalları attılar. Osmanlı silahı bu ümidi de kırdı. Harp tayyarelerimiz bu bakkal tayyarelerini birer birer sükut ettirmeyi başardılar.

Düşman öbür bir deva buldu. Vapurla gece karanlığından istifade ederek zahire sokmaya teşebbüs ettiler. Her vakit müteyakkız bulunan kahraman askerlerimiz yüzlerce ton erzak yüklü bu vapuru derhal müsadere ettiler. Artık Tümgeneral Townshend için hiçbir kurtuluş umudu kalmamıştı. 13 Nisan’da Tümgeneral Townshend, Irak ordumuzun kumandanına müracaat edip, ordusuyla birlikte hür çıkmasına müsaade edilmek kaidesiyle, Kut’ül Amare’yi teslim etmeye razı olduğunu bildirdi. Kendilerine kayıtsız koşulsuz teslim olmaktan diğer dermanları olmadığı bildirildi. İngiliz kumandanı bu sefer yeni şerait ortaya koydu.

Ordumuzun üstün ve mutlak galip vaziyetini bilmiyormuş üzere, Osmanlı kumandanlarını para ile alt edebileceğini sanıp, tüm toplarını teslim etmeyi ve 1 milyon lira takdim etmeyi teklif etti. Tıpkı yanıt verildi. Nihayet her taraftan ümidi kesilen Tümgeneral Townshend, bugün Kut’ül Amare’de bulunan bütün İngiliz ordusunu muzaffer Osmanlı kumandanına teslim etti.

6. Ordu’ya mesaj

Zaferin akabinde Halil Paşa, 6. Ordu’ya yayınladığı bildiride, şunları kaydetti:

“Orduma: Arslanlar, bütün Osmanlılara onur ve şan, İngilizlere kara meydan olan şu kızgın toprağın güneşli semasında şehitlerimizin ruhları sevinçle gülerek uçarken, ben de hepinizin pak alınlarından öperek cümlenizi tebrik ediyorum. Ordum gerek Kut karşısında ve gerekse Kut’u kurtarmaya gelen ordular karşısında 350 subay ve 10 bin erini şehit vermiştir. Ama buna karşılık bugün Kut’ta 13 general, 481 subay ve 13 bin 300 er teslim alıyorum.

Bu teslim aldığımız orduyu kurtarmaya gelen İngiliz kuvvetleri de 30 bin zayiat vererek geri dönmüşlerdir. Şu iki farka bakılınca, cihanı hayretlere düşürecek kadar büyük bir fark görülür. Tarih bu olayı yazmak için söz bulmakta müşkülata uğrayacaktır. İşte ‘Osmanlı sebatının, İngiliz inadını kırdığı’ birinci zaferi Çanakkale’de, ikinci zaferi burada görüyoruz.”

18. Kolordu Kumandanı Miralay Kazım Karabekir de “Tarihimizin iki yüz yıldan beri yad etmediği bu türlü bir zaferi bize lütfeden Cenabıallah’a şükredelim.” sözünü kullandığı buyruk yazısında, şunları kaydetti:

“Bu zaferin en büyük şan ve gururu, bu türlü bir hadiseyi İngiliz tarihinde birinci sefer Türk süngüsünün kaydetmesindedir. 18. Kolordu’nun aslan yürekli erleri, Cenabıallah’a secdeye kapanalım. Bu akşam şehitlerimize Fatihalar, Tebarekeler, Yasinler okunsun. Gaziler birbirine sarılsın, birbirini tebrik etsinler. Ben de bugünkü Kut’ül Amare Bayramı vesilesiyle sizin pak ve yüksek alınlarınızdan kemali hürmet ve içtenlikle öperim.”

Haber Kaynağı: Anadolu Ajansı (AA)